Geç Ortaçağ Dönemi’nde Mısır ve Kuzey Afrika’da kalenderîlik

Abstract

Genellikle Türk akademisi Kalenderî ve Haydarî gibi derviş gruplarının Orta Asya kökenleri üzerinde durmakta ve Şaman kültürünün derviş gruplarıyla olan bağlantısına vurgu yapmaktadır. Bununla alakalı olarak, Ehl-i Beyt Sevgisi-Ehl-i Beyt’ten olma ve gazâ-cihâd faaliyetlerinde bulunma gibi olguların ‘Türkmen Kültürü’ne has özellikler olduğu fikri benimsenmektedir. Bu bakış açısı, Ortadoğu bölgesini ihmal etmekte ve Ortadoğu sûfî geleneğinin derviş grupları üzerindeki etkisini göz ardı etmektedir. Dolayısıyla, bu makalede Mısır ve Kuzey Afrika’daki Kalenderîler üzerinde durulacaktır. Şeyh el-Irâkî (ö. 1487)’nin hayatından yola çıkılarak Kalenderîlerin Ortadoğu ve Kuzey Afrika’da nasıl yayıldıkları, devlet ve toplumla nasıl bir etkileşim ve iletişim içerisinde bulundukları analiz edilecektir. Yine, derviş kültürünün geç Ortacağ döneminde Ortadoğu sosyal ve dini tarihinin nasıl önemli bir parçası haline geldiği incelenecektir.

Since dervish groups (Qalandaris, Haydaris, etc.) have been viewed as “heterodox Islam” and “popular religion,” their shamanistic nature and Central Asian origin have been emphasized, especially in Turkish academia. As a part of this trend, the love of Ahl-i Bayt and ghaza activities of Abdals (Qalandaris) in Anatolia and the Balkans have been mainly linked to Turkish Islam. Switching the common perspective, Qalandari dervishes in Egypt and North Africa will be analyzed in this article. Through Shaykh Qutb al-Iraqi al-Baghdadi (d. 1487)'s life, how the Qalandaris emerged and spread out in the Middle East and North Africa, and how they interacted with state and society will be examined. Also, how Qalandaris became an essential part of Middle Eastern social and religious history during the late Middle Ages will be explored.