Mecma‛ü’l-letâyif (giriş-dil incelemesi-metin- dizin)

Abstract

Mecma‛ü’l-Letâyif, 42 Kon 2829 arşiv numarası ile Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi’nde kayıtlı bir eserdir. İstinsah tarihi kütüphane kataloğunda açıkça belirtilmemişse de, eserin dil incelemesi tarafımızca yapıldıktan sonra Eski Anadolu Türkçesi dönemine tarihlendirilebileceği sonucuna varılmıştır. Eser, 1b-162a varak aralığındaki bir mecmua içerisinde 1b-123b aralığında yer almaktadır. Akabindeki varaklarda çeşitli sûre tefsirleri sıralanmıştır. Eseri oluşturan varakların çoğunluğu 15 satır halinde düzenlenmiş ve nesih yazı türüyle yazılmıştır. Yazarının Sirâc bin Abdullâh olduğu, eserin başlangıcında birinci ağızdan ifade edilen cümlelerle belirtilmiştir Çalışmanın giriş bölümünde; bahsi geçen eserin künye bilgileri, muhteviyatı ve Eski Anadolu Türkçesi dönemi açısından önemi, bu dönemin Türk dili tarihi içindeki yeri, Türk edebiyatında latîfe ve letâifnâme türünün ele alınışı hakkında özet niteliğinde bilgiler ve çalışmada izlenilen yol hakkında bilgiler verilmeye çalışılmıştır. Mecma‛ü’l-Letâyif’in metin çalışması olarak seçilmesi aracılığıyla Eski Anadolu Türkçesinin fonetik ve morfolojik özelliklerinin ortaya konulabilmesinin yanı sıra söz varlığının zenginliği sebebiyle de bu çalışmanın dönemin diğer çalışmaları yanında küçük bir katkı mahiyetinde olması hedeflenmiştir. Bu metin, söz varlığındaki özel kullanıma sahip ifadelerin çokluğu, deyim ve atasözlerinin çeşitlilik göstermesi bakımından kıymetli bir eser olarak karşımıza çıkmaktadır. Dolayısıyla, çalışmanın yegâne amacı da döneme ait mevcut verilere katkı sağlamaktır. Çalışmamız giriş, dil incelemesi, metin, dizin ve özel adlar dizini bölümlerinden oluşmaktadır. Dil incelemesi bölümünün imla bölümünde, öncelikle eserde yer alan ünlü ve ünsüzlerin görünümleri ortaya konmuş ve bu sesleri görebileceğimiz sözcük örnekleri dönemin imla geleneğiyle ilgili önemli ipuçlarını barındırması kriteri dikkate alınarak seçilmeye çalışılmıştır. Ses bilgisi başlığı altında metinde tespit edilen ünlü uyumları ve ses olayları ele alınmıştır. Şekil bilgisi başlığı altında ise türetme ekleri, tür değiştirici ekler, işletme ekleri, kategori ekleri ve sözcük türleri örneklendirilerek ifade edilmeye çalışılmıştır. Metin bölümünde, Mecma‛ü’l-Letâyif’in sayfa ve satır numaraları düzenlenerek çeviri yazısı yapılmıştır. Dizin bölümünde, “TürkSözDiz 1.3” programından yararlanılmış olup Özel Adlar Dizini’nin hazırlanmasında ise “Microsoft Word-Dizin” uygulaması kullanılmıştır. Dizin hazırlanırken eserin söz varlığının ortaya konması gözetilerek tüm sözcükler metin içerisindeki kullanımları bağlamında anlamları değerlendirilmiş, köken bilgileri ile birlikte madde başı olarak sıralanmıştır. Bu sözcüklerin hepsi, metindeki sayfa ve satır numarası ile numaralandırılmıştır. Dizin bölümü sonrasında yer verdiğimiz Özel Adlar Dizini bölümü aracılığıyla -çok sayıda özel adı da içerisinde barındırması göz önünde bulundurularak- müstakil bir dizin ilave edilmesinin çalışmaya katkıda bulunacağı düşünülmüştür. Eserin sonunda, sonuç ve değerlendirme kısmıyla birlikte çalışma boyunca başvurulan kaynakların bilgisine yer verilmiştir.

Mecma‛ü’l-Letâyif is a registered manuscript in the Konya Regional Written Manuscripts Library with the reference number 42 Kon 2829. Even if its duplication date hasn’t been mentioned, it has been concluded that the manuscript can be attributed to Ancient Anatolia Turkish Period following its language examination conducted by us. The manuscript is located in the interval 1b-123b in a periodical that is the 1b-162a leaf. Some kinds of sure interpretations were arrayed in the following leaves. Most of the leaves forming the manuscript were designed as 15 lines and were written in the naskh style. It was mentioned in the introduction part of the manuscript through the first hand explanations that its author was Sirâc bin Abdullâh. The introduction part of the study includes information about the tag records of the work, its content, its importance in terms of Ancient Anatolia Turkish Period, the place of this period in Turkish Language History, short information about the evaluation of latîfe and letâifnâme types in Turkish Literature and the pathway of the study. This manuscript stands as a valuable work in terms of the abundance of the phrases which have special usages and a variety of idioms and proverbs in the lexicology. It has been also aimed by selecting Mecma’ül-Letayif as a manuscript study that it will contribute to the literature as well as other works in the same period thanks to its wealthiness in terms of lexicology. In addition, it has been also intended to reveal the phonetic and morphological characteristics of Ancient Anatolia Turkish Language. vi Therefore, the fundamental aim of the study is to provide current data related to the period. The study is comprised of introduction, language examination, the text, general index and proper names index parts. The outlooks of the vowels and consonants found in the manuscript have been explained in the spelling part of the language examination word examples in which we can see these phones have been tried to identified by taking into account the criteria that it must include important clues about the spelling tradition of the period. In the phonetics section of the study, the phone events defined in the text and vowel harmony have been examined. In the morphology section of the study, reproducing suffixes, modification suffixes, inflection suffixes, category suffixes and word types have been tried to mention by examples. In the text section of the study, the translation have been done by designing page and line numbers in Mecma‛ü’l-Letâyif. In the general index section, “TürkSözDiz 1.3” software was used whereas “Microsoft Word-Dizin” software was utilized in the preparation of proper names index. The meanings of all the words were evaluated in their context in the text with the aim of the lexicology of the manuscript and were listed as items along with their origins while the general index was designing. All of these words were enumerated with their page and line numbers in the text. Through proper names index section, following the general index section, since it has been thought to make contribution to the study, a separate index has been added, by considering the fact that the manuscript includes a number of proper names due to its letâifnâme characteristic In the last section, the conclusion part of the study is found and the references from which have been benefitted during the study are listed.