Çekim modeli çerçevesinde Türkiye ihracatının farklı ülke gruplarıyla değerlendirilmesi: Bir panel veri analizi

Abstract

Çekim modeli Newton’un keşfettiği yerçekimi yasasına dayanmaktadır dış ticaret akımını açıklamak ilk olarak Tinbergen tarafından kullanılmıştır. En temelde ülkelerin büyüklükleri dış ticaret akımını pozitif yönde mesafe değişkeni ise negatif yönde etkiler varsayımına dayanmaktadır. Zamanla modele farklı değişkenler dahil edilerek model genişletilmiştir. Sovyetlerin dağılmasından sonra özerkliğini ilan eden ülkeler ile ihracatı geliştirmek için Türkiye önderliğinde Karadeniz Ekonomik İş Birliği Örgütü kurulmuştur. Dağılan Sovyetlerin hikayesine benzer şekilde Balkan Ülkeleri de Yugoslavya’dan ayrılarak bağımsızlıklarını ilan etmişlerdir. Bu çalışmada 1996-2019 döneminde Türkiye’nin KEİÖ, Balkan ve Seçili ülkelere yaptığı ihracatı açıklamak için çekim modeli uygun mudur sorusuna cevap aranmaya çalışılmıştır. Türkiye 1996-2019 döneminde toplam ihracatının %15’ini Balkan, 8’ini KEİÖ ve %36’sını Seçili ülkelere yapmıştır. Bağımlı değişken olarak ihracat kullanılmıştır. İhracat değişkenini açıklayabilmek için temel çekim modeli değişkenleri olan GSYH, mesafe değişkeni ile beraber nüfus, dil ve ortak sınır değişkenleri kullanılmıştır. Tüm bu modeller için panel veri analiz teknikleri kullanılmıştır, havuzlanmış, rassal ve sabit etkiler modelleri tahmin edildikten sonra uygun model için testler yapılmıştır. Yapılan testler ardından uygun modeller belirlendikten sonra varsayım testleri yapılmıştır. Varsayımlara sonucuna göre standart hatalara dirençli tahminciler ile nihai model sonuçları elde edilmiştir. Çalışma sonucunda KEİÖ ve Balkan ülkelerine yapılan ihracatı açıklamak içim çekim modeli uygun model değilken seçili ülke grubuna yapılan ihracatı açıklamak için çekim modeli uygundur sonucuna varılmıştır. Her ülke özelinde oluşturulacak gruplarda Türkiye’nin ihracatını açıklamak için çekim modeli uygun değildir

The Gravity Model is based on Theory of Gravity discovered by Newton. It was first used by Tinbergen to explain the flow of foreign trade. Gravity model is basically based on the assumption that the size of the countries affects the foreign trade flow positively but the distance variable affects it negatively. In time the model was expanded by including different variables in it.After the collapse of the Soviet Union, the Black Sea Economic Cooperation Organization was established under the leadership of Turkey in order to develop exports with the countries that declared their autonomy. Similar to the story of the disintegrating Soviets, the Balkan Countries also declared their independence by leaving Yugoslavia. In this study, it has been tried to find an answer to the question whether the gravity model is appropriate to explain Turkey's exports to the BSEC, Balkan and Selected countries during the 1996-2019 period. According to TUIK export data, Turkey made 15% of its total exports to the Balkans, 8 to the BSEC and 36% to the Selected countries in the 1996-2019 period. Export was used as the dependent variable. The main gravity model variables, GDP, distance variable, as well as population, language and common border variables are used to explain the export variable. For all these models, panel data analysis techniques were used, pooled, random and fixed effects models were estimated, and then tests were made for the appropriate model. After the appropriate models were determined following the tests, assumption tests were carried out. According to the results of the assumptions, the final model results were obtained with the estimators resistant to standard errors. As a result of the study, it was concluded that while the gravity model is not the appropriate model to explain the exports to the BSEC and the Balkan countries, the gravity model is suitable to explain the exports to the selected country group. The gravity model is not suitable to explain Turkey's exports in groups that will be formed for each country.