Balıkesirli Râsih Ahmed Bey-Bülgatü’l-Ahbâb (metin-dil incelemesi-sözlük)

Abstract

17. yüzyılda Balıkesir'de doğan Râsih Ahmed Bey, Balıkesir'in önemli ailelerinden birine mensup olması dolayısıyla Ahmed Bey adıyla, dönemin eserlerinde ise Râsih adıyla anılmıştır. Eserinde verdiği sarayın teşkilat yapılanmasına dair bilgilerden şairin sarayda bulunduğu ve devlet hizmetinde görev aldığı anlaşılmaktadır. Ölüm yeri ile ilgili kimi kaynaklarda tezkirelere dayanarak Tekirdağ denmektedir; ancak mezarı Balıkesir'de Zağanos Paşa aile mezarlığındadır. Tezkirelerde Sofyalı Râsih'le sık sık karıştırılan Râsih, üstine redifli gazeliyle meşhur olmuş, bu ünü günümüze kadar ulaşmıştır. Çalışmamızın konusunu oluşturan Bülgatü'l-Ahbâb, mensur ve yer yer manzum tarzda yazılmış, çok çeşitli konulardan bahseden telif bir eserdir. 18. yüzyılın ilk yarısında yazıldığını tahmin ettiğimiz eser saray teşkilatı, Osmanlı tebaası, adabımuaşeret, yeme-içme adabı, konuşma adabı, halk hikâyeleri, halk inanışları, efsaneler, korku hikâyeleri (cin, cadı, Karakoncolos, Çarşamba Karısı, vampir vs.), dini ayinler, şarap yapımı, tütün, Anadolu ağızlarından örnekler, ev eğlenceleri gibi çok çeşitli konuların anlatıldığı bir eserdir. Metinde geçen gerek Râsih'e ait gerekse başka şairlere ait beyitler, bu esere aynı zamanda bir mecmua özelliği de kazandırmaktadır. Bülgatü'l-Ahbâb‟ın mevcut nüshaları arasında müstensih hataları bakımından en okunabilir nüsha olması dolayısıyla İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi TY01491 numarada kayıtlı olan eser seçilmiştir. Kimi yerlerde yanlışlıkları gidermek için IUNEK TY3284 nüshasına başvurulmuştur. Metnin çeviri yazısı yapıldıktan sonra dil özellikleri verilmiş, sözlük-dizini ve özel adlar dizini oluşturulmuştur.

Born in Balıkesir in the 17th century, Râsih Ahmed Bey was called Ahmed Bey because he was a member of one of the important families of Balıkesir, and was referred to as Râsih in the works of the period. From the information about the organizational structure of the palace he gave in his work, it is understood that the poet was in the palace and served in the state service. It is said that the place of death is Tekirdağ based on some sources and memorandums; however, his grave is in the Zağanos Pasha family cemetery in Balıkesir. Râsih, who is often confused with Râsih of Sofia in Tezkires, became famous for his "Üstüne" redif ghazal, and this fame has reached today. Bülgatü'l-Ahbâb, which is the subject of our study, is a copyrighted work written in prose and occasionally in verse style, which mentions a wide variety of subjects. The work, which we guess written in the first half of the 18th century, includes various subjects such as the palace organization, Ottoman subjects, manners, eating and drinking manners, speaking manners, folk tales, folk beliefs, legends, horror stories (genie, witch, Kallikantzaros, Wednesday Woman, vampire, etc.), religious rites, winemaking, tobacco, Anatolian dialects, and house entertainments. The couplets of Râsih and other poets in the text also give this work a magazine feature. Since it is the most readable copy among the existing copies of Bülgatü'l-Ahbâb in terms of copyist errors, the work registered at Istanbul University Rare Works Library as number TY01491 was selected. In some places, IUNEK TY3284 copy was applied to correct the mistakes. After transcription the text, language features were given, dictionary-index and custom names index was created.