Afifüddin Tilimsânî'nin İlâhî İsimler Nazariyesi ve Meâni'l-Esmâi'l-İlahiyye adlı eserinin tahkiki

Abstract

Afîfüddin Tilimsânî Nifferî'nin düşüncelerini merkeze alarak yazdığı Şerhu'l-Fâtiha ve Meâni'l-Esmâi'l-İlâhiyye ve şerh ettiği Mevâkıfı'n-Nifferî, Menâzilü'l-Herevî, Fusûsu İbni'l-Arabî, Taiyyetü İbni'l-Fârız ve Ayniyyetü İbn Sînâ'yla tasavvuf tarihinin seçkin sûfî müelliflerindendir. Afîfüddin Tilimsânî'nin ilâhî isimler nazariyesini ortaya koymayı ve bu konuda yazdığı temel eseri Meâni'l-Esmâi'l-İlâhiyye'nin ilmi neşrini yaparak gün yüzüne çıkarmayı hedefleyen bu çalışma dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde Tilimsânî'nin hayatı, eserleri ve tasavvuf düşüncesindeki yeri ilâhî isimler nazariyesinin bağlamının doğru tespit edilmesi için ortaya konmuştur. Eserleri başlığı altında ilk defa eserleri tam bir şekilde tespit edilmiştir. Bunun yanı sıra yanlışlıkla kendisine nispet edilen ve kendisine ait olup da başkasına nispet edilen eserler tespit edilmiş ve eserleri telif sırasına göre sıralanarak içerikleri özetlenmiştir. Ayrıca bu bölümde Tilimsânî'nin Ekberiyye ekolüne olan mensubiyetinin doğruluk derecesi tartışılmış ve içerisinde bulunduğu tasavvuf düşüncesi ve tasavvuf karşıtlarına etkileri sunulmuştur. İkinci bölümde kendisinden önce yaşamış Kuşeyrî, Gazzâlî, İbn Berrecân ve Ekberiyye ekolunun kurucu düşünürleri ve Tilimsânî'nin de hocaları olan İbnü'l-Arabî ve Konevî'nin Esmâ şerhleri tavsif ve tahlil edilerek Tilimsânî'nin söz konusu müelliflerden farklılaşan Allah ve er-Rahman ismine dayalı îlâhî isimler nazariyesi ortaya konmuştur. Üçüncü bölümde Tilimsânî'nin ilâhî isimler nazariyesi söz konusu esmâ-i hüsnâ şerhlerinin temel konularıyla karşılaştırılarak nazariyenin detayları ortaya konmuştur. Dördüncü bölümde Tilimsânî'nin ilâhî isimler nazariyesinin işlendiği temel metinlerden olan Meâni'l-Esmâi'l-İlâhiyye'si üç yazma nüshasına dayanılarak ilmi neşri yapılmış ve dipnotlar aracılığıyla eserdeki temel meseleler Tilimsânî'nin diğer çalışmalarıyla desteklenmiştir. Bu açıdan Afîfüddin Tilimsânî üzerine yapılacak olan araştırmalara başvuru kaynağı olmayı hedeflemektedir.

As one of the distinguished Sufi writers on the history of tasawwuf, Afîfuddîn Tilimsânî is known for his works entitled Sharh al-Fâtihah and Ma`âni al-Asmâ al-Ilâhiyyah, which were both centered on the thought of Niffarî, and also for his commentaries on Mawâqif al-Niffârî, Manâzil al-Harawî, Fusûsu ibn al-`Arabî, Taiyyah ibn al-Fâriz and `Ayniyyah ibn Sinâ. This study, consisting of four chapters, aims to bring to light Afîfuddîn Tilimsânî's theory of divine names as expounded in his key scholarly work entitled Ma`âni al-Asmâ al-Ilâhiyyah. The first chapter introduces the life, works, and Sufi thought of Tilimsânî, which then proceeds to ascertain a definitive context for his theory of divine names. The aforementioned works of Tilimsânî were, for the first time, brought to light in their entirety. I have identified erroneously attributed works to Tilimsânî and also works which belonged to him but were attributed to others, and have also summarized the contents of his works in the order of their compilation. Likewise in this chapter I discuss the level of accuracy concerning Tilimsânî's affiliation with the Akbariyyah school of thought, the Sufi thought in which he was found, and his effect on those who opposed tasawwuf. The second chapter presents the aforesaid works of Tilimsânî and how they, especially supported by his theory of divine names on Allah and al-Rahman, part ways with the Asmâ commentary works of his predecessors, all of which were outlined and analyzed in the study at hand, including those of Qushayrî, Ibn Barrajân, and the founders of the Akbariyyah school of thought, alongside those of his teachers, Ibn al-`Arabî and Qunawi The third chapter, with respect to Tilimsânî's theory of divines names, propounds on the details of the theory in the Asmâ al-Husnâ commentary by comparing the fundamental issues in the commentaries. The fourth chapter is on Tilimsânî's theory of divine names as treated in the primary texts of Ma`âni al-Asmâ al-Ilâhiyyah, and this, on the basis of three manuscripts, is supported by Tilimsânî's other scholarly publications and major issues alluded to in the footnotes of Ma`âni al-Asmâ al-Ilâhiyyah. This research, with all its mentioned aspects, intends to be a reference source for studies on Afîfuddîn Tilimsânî. Keywords: Afîfuddîn Tilimsânî, Theory of Divine Names, Asmâ al-Husnâ/Literature of Divine Names, Niffarî, Ma`âni al-Asmâ al-Ilâhiyyah, al-Akbariyya