Türkiye’de elektrikli ve elektronik atık üretimi: Bursa örneği

Abstract

Yaşamımızdaki yeri hızla büyüyen elektrikli ve elektronik cihazlar, kısa sürelerde kullanım ömürlerinin sonuna gelmekte ve çözülmeyi bekleyen bir e-atık sorunu ortaya çıkarmaktadırlar. E-atıklar, içerdikleri tehlikeli bileşenler nedeniyle, uygun yönetilmediklerinde çevre ve insan sağlığına tehlikeler sunabilmektedir. Uygun yönetildiklerinde ise içerdikleri bakır, gümüş, altın, paladyum ve benzeri değerli metaller, cam, plastik gibi geri kazanılabilir bileşenler, ekonomiye geri kazandırılabilmektedir. 2014 yılında yapılan bir araştırmaya göre, dünyadaki e-atık kütlesi 52 milyar $ düzeyinde potansiyel bir kaynak oluşturmaktadır; ancak bu e-atığın yalnızca %16’sı uygun bir şekilde geri kazanılmıştır. Ülkemizde uygun bir e-atık yönetimi yapabilmek için öncelikle e-atık miktarının ve kişilerin atık oluşturma davranışlarının bilinmesi gerekmektedir. Bu çalışmada, Bursa’da evlerde kullanılan elektrikli ve elektronik ürünlerin miktarı, niteliği ve kişi başına düşen e-atık üretim potansiyeli araştırılmıştır. Bursa ili içerisinde, gelir düzeyi farklı olan 31 aileyi (100 kişiyi) kapsayan bir anket uygulaması yapılmıştır. Kişilerin ürün kullanımını, ürün değiştirme davranışlarını ve oluşan e-atıklarını nasıl yönettiklerini araştıran anket çalışmasında, özellikle lamba (floresan ve diğer) kullanımının diğer ürünlere kıyasla daha yüksek olduğu, cihaz açısından bakıldığında ise en yüksek oranların cep telefonuna ait olduğu görülmüştür. Cep telefonlarının e-atık haline geldiğinde, %60 oranında atılmayıp evde tutulduğu görülmüştür. Çalışmada, seçilmiş elektrikli ve elektronik cihazların atık oluşturma potansiyeli kişi başına 8,14 kg/ yıl olarak belirlenmiştir.

Electrical and electronical equipment that gradually take more place in our daily life, spend their service life in short times and become an e-waste problem to be solved. Because of the hazardous components they contain, e-waste can cause environmental and human health threats if they are not properly managed. If they are managed properly, they can be a valuable raw material source, since they contain valuable metals such as copper, silver, gold, palladium and recyclable components such as plastics and metals. According to a research conducted in 2014, the global e-waste amount accounts to a source worth 52 billion $; however, only 16% of this source has been properly recycled. It is important to know the potential e-waste amount and the behaviors of people in the production of e-waste to realize a proper e-waste management in our country. The amount and property of electrical and electronic equipment and e-waste generation potential per person in Bursa was investigated in this study. A questionnaire was prepared and applied to a group of people including 31 families (100 person). The questions were to investigate the behaviors in the use, replacement, and management of electrical and electronical equipment. The findings showed that usage of lamps (fluorescent and others) were higher than the other equipment, and usage of mobile phones were found to be highest in terms of devices. It was also found that when the mobiles become e-waste since the owners do not want to use them, they are not just thrown away and kept at homes instead. E-waste generation potential of a person from the families investigated was estimated to be 8.14 kg/year.