Kültür tarihi bakımından Osmanlı vasiyetnâmeleri

Abstract

Vasiyetnâmeler, kültür tarihi kaynağı olmaları yönüyle önem atfedilmesi gereken metinlerdir. Bu tezde, Osmanlı vasiyetnâmeleri özelinde vasiyetnâmelerin tarihî vesikalar içindeki yerine vurgu yapılmıştır. Çalışmanın kaynaklarını Osmanlı tarihinin çeşitli yüzyıllarında yaşamış farklı toplum kesimlerinden kişilere ait seçilen vasiyetnâmeler teşkil etmektedir. Osmanlı vasiyetnâmelerine topluca bir bakış sunulmuş, metinlerin muhtevaları karşılaştırmalı ele alınarak analiz edilmiş ve değerlendirilmiştir. Çalışmayı özgün kılan husus da, bu özelliğidir. Tez, giriş ve iki bölümden oluşmaktadır. Çalışmanın teorik kısmını oluşturan girişte, vasiyet ve vasiyetnâme hakkında genel bilgiler verilmiştir. Bunlar kısaca vasiyetvasiyetnâme kavramları, Türk ve İslam kültürlerindeki temelleriyle vasiyetnâme yazmanın tarihçesi, vasiyetnâme türleri, Osmanlı vasiyetnâmelerin kültür tarihi bakımından kaynaklık değeri ve çalışmaya temel teşkil eden vasiyetnâmelerin müellifleriyle tanıtımı şeklindedir. Ölüm düşüncesi ve ölüm sonrası ritüeller hususunda vazgeçilmez belgeler durumunda olan vasiyetnâmelerin geniş muhteva hacmi dikkate alındığında çeşitli konularda da bilgi veren vesikalar oldukları ortaya çıkmıştır. Bu bağlamda çalışmanın I. ve II. Bölümleri vasiyetnâmelerin muhteva analizlerine hasr edilmiştir. Vasiyetnâmelerde öne çıktığı şekilde zihniyet unsurları, I. Bölümde dînî, siyâsî düşünce, otoriteye yaklaşım, kadına bakış ile dünya ve ölüm algısı başlıkları hâlinde incelenmiştir. II. Bölümde ise, vasiyetnâmeler aracılığıyla toplum hayatına dair hangi tür verilere ulaşılabildiği ortaya konulmuştur. Buna göre önce, vasiyetnâmelerde yer alan bilgiler bağlamında tasavvuf ve ölüm olgularının, Osmanlı toplumunda sosyal ilişkilerin işleyişine etkileri işlenmiştir. Son olarak da ölüm anından cenazenin defnedilişine ve sonrasına dair ölümle ilgili ritüeller hususundaki vasiyetler kategorize edilerek ele alınmıştır.

Testaments are important documents that can provide valuable insights into past cultural history of a society. This thesis, with the testaments of the Ottomans as examples, emphasizes the value of testaments as historical documents. The sources for this thesis mainly consist of testaments of people that belonged to different social backgrounds and lived during different centuries within the Ottoman Empire. The contents of the different testaments have been analyzed thoroughly, compared, and contrasted; so that the thesis provides a general overview of the testaments of the time and their cultural implications. This is what makes this thesis unique and original. The thesis consists of an introduction and two sections. The introduction provides general theoretical information about wills and testaments. It includes a detailed description of the concepts 'will' and 'testament', the history of writing a testament with consideration of its origins in Turkish and Islamic cultures, the kinds of testaments, the value of Ottoman testaments as sources of cultural background and history, and a brief description of the people and their testaments which form the basis of this thesis. In light of the fact that testaments are indispensable documents for studying death, the rituals that take place after it and, their diverse contents, it is evident that they contain much information on different subjects. Therefore, the first and the second sections of the thesis are dedicated to analyzing the contents of the testaments. In Section One, the testaments are analyzed under the headings of religious and political opinions, approach to authority, view about women and perception of the physical world and death as they reflect the mentality of the people of the time. Section Two is aimed to reveal the abundant data about society’s way of life at the time that can be retrieved from the testament documents. The data sheds light on the effects of mysticism and death on the social relations of the Ottoman people. Finally, testaments containing information about the ritual to take place after death, including the funeral, are categorized and thoroughly analyzed.