Siyerde İsnâd (İbn Sa‘d’ın rivayet ağları)

Abstract

Klasik dönem siyer telifleri hicrî ikinci asrın ortalarından itibaren İslâmî literatüre dahil olmuştur. Yazıldıkları dönemden önceki siyer rivayetlerini muhtevî olan bu eserler söz konusu dönemin bilgi aktarım süreçleri hakkında önemli bir tarihî kaynak olma özelliğine sahiptirler. Klasik siyer teliflerindeki rivayetlerin isnâdlı olarak aktarılması, râviler ve aralarındaki ilişkilere odaklanmaya imkân tanımaktadır. Böylelikle isnâdlar, erken dönem İslâm entelektüel tarihinin önemli bir kaynağı haline gelmektedir. Klasik bir telifin kaynaklarının isnâdlara dayalı olarak sorgulanması dijital araçlarla daha pratik hale gelmekte ve gün geçtikçe bu sahada çalışmalar hız kazanmaktadır. Bu araştırmada klasik dönem müelliflerinin zirve ismi kabul edilen İbn Sa‘d’ın Kitâbü’t-Tabakâti’l-kebîr’inin siyer kısmının kaynakları isnâdlara dayalı olarak ele alınmaktadır. Bu amaçla dijital beşerî bilimlerin yöntemlerinden sosyal ağ analizleri kullanılmakta ve İslâm tarihi çalışmalarına katkı sunmak üzere bir araştırma yöntemi olarak rivayet ağı analizleri teklif edilmektedir. İbn Sa‘d’ın siyer rivayetlerin inisnâdları öncelikle yapısal olarak incelenmekte ve ana kaynakları isnâdlara dayalı olarak sorgulanmaktadır. Klasik dönem siyer rivayetlerinin ana kaynağı olan sahâbe nesli râvilerinden ön plana çıkan Hz. Âişe, İbn Abbâs ve Enes b. Mâlik’in rivayetleri müstakil ve ortak rivayet ağlarına göre ortaya konulmaktadır. Bu bağlamda her üç sahâbînin ilk nesil aktarıcılarından müellifin dönemine kadarki süreç birkaç nesilden oluşan periyodlara göre ele alınmaktadır. İsnâd analizlerine dayalı olarak ön plana çıkan râvilerin rivayet içerikleri konularına göre tasnif edilerek hicrî ilk üç yüzyıldaki siyer tedvîn ve telif süreçleri incelenmektedir. Böylelikle İbn Sa‘d’ın kendisinden önceki siyer rivayet geleneğinden ne düzeyde etkilendiği ve kendisinin bu sürece katkısı ele alınmaktadır.

Since the middle of the second century, the classical sīra writings have been included in Islamic literature. These works, which contain the sīra narrations before the period in which they were written, are important historical sources about the information transmission processes of the period in question. The narrations in the classical sīra works are narrated in isnād, allowing us to focus on the narrators and their relationships. Thus, isnāds become an essential source of early Islamic intellectual history. The examination of the sources of a classical text based on isnāds becomes more convenient with digital facilities, and research in this field becomes more popular. In this thesis, the sources of the sīra section of Ibn Saʿd's Kitāb al-Ṭabāqāt al-kabīr, which is considered the pinnacle of classical period authors, are examined based on isnāds. For this purpose, social network analysis, one of the methods of digital humanities, is used, and narrative network analysis is proposed as a research method to contribute to the study of Islamic history. The isnāds of Ibn Saʿd's sīra narrations are analyzed structurally, and their main sources are questioned based on the isnāds. The narrations of ʿĀisha, Ibn ʿAbbās, and Anas ibn Mālik, who are the main sources of the classical period sīra narrations, are revealed according to their individual and common narration networks. In this context, the transmission from the first generation of narrators of the three companions to the author's time is discussed in terms of multiple-generational periods. Based on the isnād analysis, the narration contents of the prominent narrators are classified according to their subjects, and the processes of sīra editing and composition in the first three centuries of Hijra are investigated. Thus, the extent to which Ibn Saʿd was influenced by the tradition of sīra narration before him and his contribution to this process are discussed.