Cumhuriyet Dönemi’nde Bursa’da dinî mûsikî

Abstract

Yaratılış itibariyle üstün niteliklerle donatılan insanın ayırt edici vasıflarından biri de estetik olana yönelimidir. İnsanlık tarihi, sanatın pek çok alanında üretilen sayısız örneklerle doludur. Tarihin farklı zamanlarında ortaya çıkmış bütün medeniyetlerin ortak özelliği sanat eserleriyle varlığını devam ettirmesidir. Nitekim İslam, inanç, ibadet ve ahlak anlayışı ekseninde kendine mahsus bir şehir kültürü ve sanat oluştururken mûsikîden istifade etmiştir. İslam şehir kültürü ve sanat anlayışını yüzyıllardır güçlü bir biçimde yansıtan önemli merkezlerden biri olan Bursa ise cami ve dergah çevrelerindeki zengin dinî mûsikî birikimiyle ön plana çıkmış bir şehirdir. Türk din mûsikîsinin en önemli formlarından biri olan mevlidin de yazıldığı ve bestelendiği şehrin asırlara ait bu zenginliği vefeyatnâme türü eserlere yansımıştır. Öte yandan fetihten itibaren asırlar boyunca gelişen dinî mûsikî kültürü belli ölçüde Cumhuriyet Dönemi’ne de intikal ettirilebilmiştir.1925’te tekke ve zaviyelerin kapanması tekke mûsikîsi bağlamında önemli bir kırılmayı beraberinde getirse de genel itibariyle bu durumun cami mûsikîsi üzerinde etkili olmadığı görülmektedir. Cumhuriyet Dönemi’nde Bursa dinî mûsikî kültürünün başlı başına bir çalışma konusu olarak incelenmesi şehrin din ve kültür tarihi açısından önemlidir. Osmanlı son dönemi ile Cumhuriyet Dönemi’ni idrak etmiş mûsikîşinaslar dinî mûsikî kültürünün günümüze taşınmasında köprü şahsiyetler olmuştur. Bu dönemde kıraat ve mevlid alanı başta olmak üzere mi’râciyye, mersiye, ilâhi formlarında pek çok icrâcı yetişmiştir. Bunun yanında cami ve tekke mûsikîsi bağlamında koral faaliyetler de bu dönemde dikkat çekmektedir. Çalışmanın temellendirilmesi bakımından I. bölümde Osmanlı Dönemi mûsikî kültürü vefeyatnâmeler ışığında ele alınmıştır. II. ve III. bölümleri oluşturan Cumhuriyet Dönemi dinî mûsikî hayatı ise yazılı, görsel ve işitsel kaynakların yanında kişisel görüşmelerden faydalanılarak incelenmiştir. Formlar ve şahıslar ekseninde gerçekleştirilen bu çalışma, Cumhuriyet Dönemi Bursa dinî mûsikî kültürünü genel bir yaklaşımla ele almayı amaçlamaktadır.

One of the distinguishing features of the human being, who is equipped with superior qualities by creation, is his orientation towards aesthetics. The history of humanity is full of countless examples produced in many fields of art. The common feature of all civilizations that emerged at different times in history is that they continue their existence with works of art. As a matter of fact, Islam has benefited from music while creating a unique city culture and art on the axis of belief, worship and morality. Bursa, which is one of the important centers that strongly reflects the Islamic urban culture and understanding of art for centuries, is a city that has come to the fore with its rich religious music accumulation around mosques and dervish lodges. This centuries-old richness of the city, where the mawlid, one of the most important forms of Turkish religious music, was written and composed, is also reflected in vefeyatnâme works. On the other hand, it is seen that the religious music culture, which has developed for centuries since the conquest, was transferred to the Republican Period to a certain extent. Although the closure of lodges and zawiyas in 1925 brought about an important break in the context of lodge music, it is seen that this situation did not have an effect on mosque music in general. The examination of the Bursa religious music culture in the Republican Period as a subject of study is important in terms of the religious and cultural history of the city. Musicians who understood the last period of the Ottoman Empire and the Republican Period became the bridge figures in the transfer of religious music culture to the present. During this period, many performers were trained in the forms of mi'râciyye, mersiye and divine, especially in the field of recitation and mawlid. In addition to this, the chorale activities carried out in the field of mosque and lodge music also draw attention in this period. In terms of grounding the study, in the first part of the research, the musical culture of the Ottoman Period was discussed in the light of vefeyatnames. The religious music life of the Republican Period, which constitutes the second and third parts of the research, has been examined by making use of written, visual and auditory sources as well as personal interviews. This study, carried out on the axis of forms and individuals, aims to deal with the Bursa religious music culture in the Republican Period with a general approach.