Hafız Ali Ulqinaku’nun Acibü'l-manzar adlı Türkçe-Arnavutça sözlüğü (elif-şın harfleri)

Abstract

Hafız Ali Ulqinaku, Arap alfabesiyle Arnavutça eser yazma konusunda önemli gayretleri olan en önemli Arnavut yazarlarından biridir. Ülgün’de doğup ilk eğitimini orada alan ve bu şehrin Karadağlılar tarafından işgal edilmesiyle İşkodra’ya hicret etmek zorunda kalan Hafız Ali, din, edebiyat, eğitim ve özellikle de dil konusunda önemli eserler yazmıştır. Dil alanında yazdığı eserlerin en önemlisi, Ulqin (Ülgün) adlı eseridir. Bu eser, manzum Bedi’ül-Mukattar ve mensur Acibü'l-manzar adlı Türkçe-Arnavutça sözlükler ve Garibü’l-mebsar adlı Arnavutça-Türkçe sözlükten oluşmaktadır. Yazar, Arnavut öğrencilere Türkçeyi öğretmek amacı ve Arap harfleriyle hazırladığı bu eseri yayınlamak için İstanbul’a gitmiş, ancak tüm çabalarına rağmen yayınlayamamıştır. 22.5 x 16.5 sm. ölçüsü ve sert arka ve ön kapağı olan bu eser, 1334 sayfadan oluşmakta ve eserin iki nüshası el yazması olarak Arnavutluk Devlet Arşivi’nde bulunmaktadır. Bu eserin içinde yer alan sözlüklerden en hacimlisi ve tez çalışmamızın konusu olan, Arap alfabesine göre hazırlanan Acibü'l-manzar adlı Türkçe-Arnavutça sözlüktür. 914 sayfadan oluşan bu sözlükte bir sözcüğün sadece kök biçimleri değil çekim sırasında ortaya çıkan şekilleri de madde başı yapılmıştır. Bu da gramatik ayrıntıların ve çekim eklerinin o dönemdeki kullanım şekillerinin kapsamlı bir şekilde incelenmesini sağlamaktadır. Gerek Türk dili ve gerek Arnavut dili için çok önemli olan bu eser, parmakla sayılacak kadar az çalışılmıştır. İlk kez bu tez çalışmasıyla söz konusu eserin elif-şin harfleri Latin harflerine aktarılmış ve sözlükbilimsel açıdan incelenmiştir.

Hafiz Ali Ulqinaku is one of the most eminent Albanian writers who have made significant efforts to write works in Albanian using the Arabic alphabet. Hafız Ali, who was born in Ülgün where he received his primary education and was forced to migrate to Shkodër after the occupation of this city by the Montenegrins, wrote important works on religion, literature, education and especially linguistics. The most important in the field of linguistics is his work Ulqin (Ülgün), which consists of bilingual dictionaries prepared with Arabic letters for the purpose of teaching Turkish to Albanian students. This work consists of, Turkish-Albanian dictionary named Bedi'ül-Mukattar, Turkish-Albanian dictionary named Acibü'l-manzar in the Arabic alphabet, and Albanian-Turkish dictionary named Garibü'l-mebsar still in the Arabic alphabet. The author went to Istanbul to publish this work, but despite all his efforts, he couldn’t succeed. This work, which measures 22.5 x 16.5 cm and has a hard back and front cover, consists of 1334 pages and its only copy is in the Albanian State Archives. Among the dictionaries in this work, the most voluminous one and the subject of our thesis is the Turkish-Albanian dictionary named Acibü'l-manzar, prepared according to the Arabic alphabet. In this dictionary, which consists of 914 pages, the forms of a word that appear during the conjugation are made per lexical item. This provides a comprehensive examination of grammatical details and inflectional affixes and the usage patterns of the tense. This work, which is very important for both Turkish and Albanian language, has not been studied enough. The letters of this work, elif-şin, were converted to Latin letters and examined in terms of lexicography for the first time in this thesis.