Ege adalarında klasik Türk şiiri ve şairler

Abstract

Türkiye ile Yunanistan’ı birbirine bağlayan Ege Denizi, Osmanlı devrinde Adalar Denizi olarak anılmış ve orada bulunan adaları kapsayan sahaya da Cezâyir-i Bahr-i Sefîd eyaleti denilmiştir. XV. yüzyılda ilk Osmanlı fetihlerinin görüldüğü Ege, XVII. asırda tamamen Türk iç denizi hâline gelmiştir. XX. yüzyıla kadar süren bu hâkimiyet, Osmanlı’nın tarih sahnesinden çekilmesiyle sona ermiştir. Ege Denizi’ndeki adaların çoğu Lozan Antlaşması başta olmak üzere farklı antlaşma ve savaşlarla Yunanistan’a bırakılmıştır. Osmanlı dönemi Ege adaları Müslüman Türk, Ortodoks Rum, Katolik Latin ve Yahudi halkıyla kozmopolit bir yapıya sahiptir. Bu çok renklilik konuşma dilinden edebiyata, sosyal yaşantıdan mimariye uzanan bir “Ada Kültürü” ortaya çıkarmıştır. Hazırlanan bu tezde günümüzde Yunanistan sınırlarında bulunan Eğriboz, Girit, Limni, Midilli, Rodos, Sakız, İstanköy, İşketoz ve Semadirek adaları incelenmiştir. Üç bölümden oluşan çalışmanın birinci kısmında; bahsedilen adaların fetih öncesi durumu, fethi ve elden çıkışına kadarki tarihî serencamı muhtasar şekilde anlatılmıştır. Ayrıca Osmanlı’nın adalara Türk İslam kimliği kazandırmak için yaptığı iskânlar, imar faaliyetleri, adalardaki sufi oluşumlar gösterilmiştir. Yine adaların dînî, edebî ve kültürel yönünü canlandıran kişiler ile dergâh ve konak gibi edebî mahfillerine işaret edilmiştir. Tezin ikinci bölümünde Osmanlı döneminde bu dokuz adada doğanlar ile başka yerde doğsa bile farklı sebeplerle adalara gelmiş ve orada vefat edip defnedilmiş 107 şairin biyografileri yazılmıştır. Klasik kaynaklar ve güncel tetkikler arasında çapraz okumalar yapılarak doğru hayat hikâyeleri oluşturulmaya çalışılmış ve şairlere ait örnek şiirler sunularak şairlik yönleri gösterilmiştir. Ayrıca sahip oldukları eserler ve mevcut vaziyetleri hakkında bilgi verilerek bir bibliyografyanın oluşmasına imkân sağlanmıştır. Üçüncü bölümde ise adaların adalı şairlerin şiirlerindeki yeri araştırılmıştır. Belirlenen şairlerin divan ve manzum eserleri taranarak; adalar coğrafyası, adaların dînî, tasavvufî, sosyal ve kültürel yapısı, gayr-i müslimlerle ilişkiler, şairlerin aşka ve güzelliğe bakışı gibi konular pek çok alt başlıkta tematik olarak incelenmiştir.

The Aegean Sea which connects Turkey and Greece was called the Sea of Islands in the Ottoman period, and the area covering the islands there was called the province of Cezâyir-i Bahr-i Sefîd. The Aegean Sea, where the first Ottoman conquests were seen in the 15th century, became a completely Turkish inland sea in the 17th century. This domination, which lasted until the 20th century, ended with the withdrawal of the Ottoman Empire from the historical scene. Most of the islands in the Aegean Sea were left to Greece with different treaties and wars, especially the Treaty of Lausanne. Ottoman-era Aegean islands have a cosmopolitan structure with Muslim Turkish, Orthodox Greek, Catholic Latin and Jewish people. This cosmopolitan structure has revealed an "Island Culture" extending from spoken language to literature, from social life to architecture. In this prepared thesis, the islands of Euboea, Crete, Lemnos, Lesbos, Rhodes, Chios, Kos, Skiathos and Samothrace, which are in the borders of Greece today, were examined. In the first part of the study, which consists of three parts; The pre-conquest situation of the mentioned islands, the historical process until their conquest and withdrawal of the Ottoman Empire are explained in a concise way. In addition, the settlements, zoning activities and Sufi formations done by Ottoman Empire on the islands are shown in order to give the islands a Turkish-Islamic identity. Furthermore, people who revive the religion, literature and cultural aspects of the islands and their literary gatherings such as dervish lodges and mansions are pointed out. In the second part of the thesis, biographies of 107 poets who were born and died in these nine islands or of those who were born elsewhere but came to these islands for diffrent reasons and died and were buried there during the Ottoman period were written. Truthful life stories were tried to be created by cross-reading between classical sources and current studies, and poetic aspects were shown by presenting sample poems belonging to poets. In addition, it was possible to create a bibliography by giving information about the works they owned and their current status. In the third part, the place of the islands in the poems of the island poets was investigated. Issues such as the geography of the islands, the religious, mystical, social and cultural structure of the islands, relations with non-Muslims and the poets view of love and beauty have been studied thematically in many sub-titles by scanning the divan and verse works of the determined poets.