Muhibbî Divânı'nda kozmik unsurlar

Abstract

Dîvân Edebiyatı olarak isimlendirilen Klâsik Edebiyatımız, çok zengin bir kültürün mahsulünü ihtivâ etmektedir. Edebî eserlerde devrin çeşitli telâkkî, inanç ve gelenekleri ile ilim özelliklerini tespit etmek mümkündür. Bu özelliklerden biri de şüphesiz ki kozmik unsurlardır. Gerek Klâsik ve gerekse Halk şiirinde çeşitli şekillerde konu edilmişlerdir. Bunların Klâsik şiir içindeki yerini birkaç grupta incelemek mümkündür. Bunların ilki müstakil Mihr ü Mah veya Mihr ü Müşterî mesnevileridir. Bu tür eserlerde Mihr, Mah ve Müşterî bu mesnevilerin kahramanlarına isim olarak konulup diğer gezegenler ise ikinci derecedeki kahramanların sembolü olmuşlardır. Bu tür mesnevilerin yanı sıra kozmik unsurların, özellikle de göklerin ve gezegenlerin en fazla konu edildiği eserler Mi'râcnâmeler ve Mevlidlerdir. Bu tür müstakil eserlerden başka, bazı mesnevilerin giriş kısımlarında da yıldıznâmelere rastlamak mümkündür. Kozmik unsurlar Klasik Edebiyatın yanı sıra Türk Halk Edebiyatını da etkilemiş ve destanlarımızdan türkülerimize kadar çeşitli türlerde yer yer konu edilmiştir. Halk hikâyelerinden başka halk şiirlerinde, bilmecelerde, türkülerde, ninnilerde, atasözü ve deyimlerde de kozmik unsurlara sıkça yer verilmiştir. Biz bu çalışmamızda tarihe adı "Muhteşem" olarak geçmiş Muhibbî mahlasıyla şiirler kaleme almış Kanûnî Sultân Süleyman'ın Dîvânında Kozmik Unsurları inceledik. Çalışmamız giriş ve iki bölüm hâlinde hazırlanmıştır. Giriş bölümünde kozmik unsurların dîvân şiirimize yansımaları kısaca ele alınmıştır. Birinci bölümde doğrudan doğruya, birinci derecede kozmik unsur olan gökyüzü (felek), yıldızlar, burçlar ve seyyâre (gezegen)ler incelenmiştir. İkinci bölümde ise kozmik unsurlarla alâkalı olan ışık, aydınlık, karanlık, gölge, şimşek, gök gürültüsü, gökkuşağı, güneş tutulması vs. gibi hâdiseler konu edilmiştir.

Our classical literature called Dîvân Literature, consists of the products of a very rich culture. In literary works, it is possible to identify the various concepts, beliefs and traditions of time and characteristics of science. It is undoubtedly that one of these characteristics is cosmic elements. They are mentioned diversely in both classical and folk poetry. It is possible to investigate their places in classical poetry in a few groups. The first of them is mesnevi of separate Mihr ü Mah or Mihr ü Müşterî. In such works, the heros of mesnevis are called Mihr, Mah or Müşterî and the other planets become the symbol of secondary heroes. Besides such mesnevis, cosmic elements, especially celestial and planets, are mostly mentioned in Mi'râcnâme and Mawlids. Apart from this type of separate works, it is possible to encounter horoscopes in introduction parts of some mesnevis. Cosmic elements have also affected Turkish Folk Literature, as well as Classical Literature and have been the subject of various types from our epics to songs. Apart from folktales, cosmic elements are frequently used in folk poetry, riddles, songs, lullabies, proverbs and idioms. In this study, we studied cosmic elements in Kanuni Sultân Süleyman's Dîvân, who makes history as "Magnificient" and writes poems with the pseudonym of Muhibbî. Our study consists of introduction and two sections. In introduction part, the reflections of cosmic elements in our Dîvân Poetry are briefly discussed. In the first part directly, as the primary cosmic elements, sky (fate), stars, horoscopes and planets are investigated. In the second part, the relevant cosmic incidents such as light, bright, dark, shadow, lightning, thunder, rainbows, eclipses, etc. have been the subject.